Halıcılığın Türkiye deki Gelişimi

Anadolu'ya halıcılık 13. yüzyılda Selçuklularla gelmiştir. Doğu kısımda başlayan halıcılık sanatının zamanla batıdaki şehir ve kasabalara kadar yayıldığı tahmin edilmektedir. 13. ve 14. yüzyılda Selçuklu halıcılığı en parlak devrini yaşamıştır. Anadolu'ya 1271 yılında gelen Venedikli Marco Polo seyahat namesinde dünyanın en iyi ve güzel halılarının Anadolu'da Selçuklular tarafından yapıldığını ve Selçuklu halılarının üstün özelliklerinden bahsederek önemli merkezler olarak Konya, Sivas ve Kayseri'yi göstermiştir. 16, 17 ve 18. yüzyılda Osmanlı halıcığının en parlak dönemleri yaşanmıştır. Osmanlı halıcılığında geçiş dönemi olan 15. yüzyılın en önemli devirlerden biri olduğu belirtilmektedir. 18. yüzyılda en üst seviyesine ulaşan Osmanlı halıcılığının önemli merkezleri; Konya, Uşak, Bergama, Gördes, Kula olmuştur. En iyi Gördes halıları 1500­1700 yılları arasında dokunmuştur. Hereke ve İsparta'da halıcılık sektörü 19. yüzyıl sonlarında başlamıştır (Kırtay, 1981; Berkalp, 1997).

Türkiye, I. Dünya Savaşının sonuna kadar dünya halı ticaretinin önemli kavşak

noktalarından biri olmayı başarmıştır. Fakat 1929 Ekonomik Buhranı ve makineleşmenin

etkisiyle halıcılıkta önemli duraklamalar görülmüştür. Halıcılık sektörünün tamamen ticari

zihniyete dönüşen kısımlarında, Avrupa ve Amerikalı bazı firmaların istekleri

doğrultusunda üretim yapılmasıyla özlerinden uzaklaşmışlardır. 1932 yılından sonra yavaş

bir gelişme yaşanmış fakat II. Dünya Savaşıyla yeniden duraklama sürecine girmiştir. 1945

yılından itibaren iç piyasa yönelik olarak gelişmeler yaşanmıştır. İnsanların yaşam

seviyelerinin artmasıyla ihtiyaçlarda artmıştır ve bu gereksinimi karşılayamayan el halısına

makine halısı destek vermiştir. 1953 yılında ilk makine halı fabrikası Türkiye'de Osman

Sezik tarafından İzmir'de kurulmuştur. Başlarda el halıcılığını baltalayacağı için

istenmeyen makine halıcılığı ancak 1970 yılında sonra gelişmeye başlamıştır. 1965 yılında

54 152 m² olan dokuma tipi makine halısı üretimi 1970 yılında 272427 m²'ye ulaşmıştır.

1975 yılında 1435000 m²'lik üretim yapılırken 1980 yılında 4254000 m²'ye olarak

gerçekleşmiştir. Dokuma tipi makine halılarının üretimi 1985 yılında 9190000 m², 1990 22 yılında 

26030000 m 'ye ulaşmıştır. 1996 yılında 30000000 m 'lik dokuma tipi makine

halısının üretiminin yapılamasından sonra düşüş olmaya başlamıştır ve 2000 yılındaki

tahmini makine halısı üretimi 16600000 m²'olarak gerçekleştirilmiştir (Kırtay, 1981;

Berkalp, 1997; Erdoğan, 2001).

Uzun yıllar makine halısı üreten firmaların tam kapasitelerini kullanamadıkları görülmüştür. Bunun nedenlerinden biride ihracatta beklenen gelişmenin bir türlü gerçekleştirilememiş olmasıdır. Dolayısı ile verimlilik yönünden beklenen katkıyı gerçekleştiremeyen bu sektör gerekli desteği yatırım teşvik programlarından zamanla alamamaya başlamıştır. 80'li yıllarda ise ülkemizdeki çoğu sektörde olduğu gibi halı sektöründe de bir patlama yaşanmıştır. Örneğin sadece 1979 ve 1984 yılları arasında ülkemizdeki halı üretiminin %82'lik bir artışla çok önemli bir gelişme gösterdiği kayıtlara geçmiştir. Bu dönemde üretiminde en fazla artış görülen halı tipi wilton olmuştur. Bunun en büyük sebebi o dönemde el halılarının fiyatındaki aşırı derecedeki artıştan dolayı gerçekleşmiştir. Tufting ve keçe tipi halılarda evlerde kullanımdan çıkmaya ve kendilerine işyerlerinde yer bulmaya başlamıştır. Bu süreç teknolojinin de gelişimi ile 90'lı yıllara kadar artış yönünde devam etmiştir. 90'lı yıllarda ise gerek ülkemizdeki gerekse yurtdışındaki ekonomik ve siyasi nedenlerle dalgalı bir seyir izlese de genel anlamda üretimdeki artışın önü kesilmemiştir.2000'li yıllara baktığımızda aşağıdaki tablo bize ülkemizdeki halı üretiminin toplamda % 8'lik bir artış ile artmaya devam ettiğini ortaya koymaktadır. Ancak çizelge 1.3.'den anlaşılacağı üzere el halısı üretiminin artışı makine ve diğer halı tiplerine göre oldukça azdır.